مشورت در آيات وروايات

مشورت در آيات و روايات: 

مشورت به معناي رأي خواستن و تدبير خواستن است.

اهميت شورا و مشورت در دين اسلام از آنجا روشن مي‌شود كه يكي از سوره‌هاي قرآن به اين نام نازل شده است.

قرآن علاوه بر اينكه انجام كارها با مشورت را يكي از نشانه هاي اصلي ايمان مي‌شمارد، آن را در رديف اعمالي چون نماز، زكات و انفاق قرار مي دهد: «و كساني ‌كه دعوت پروردگارشان را پذيرفتند، نماز را برپا داشتند و كارهايشان را با مشورت يكديگر انجام دادند و از آنچه روزي آنها كرديم‌، انفاق نمودند.» (شوري-38)

انبيا و امامان نيز كه انسان‌هايي كامل هستند، از مشورت بي نياز نبوده‌اند، چنانكه قرآن كريم مسئله مشورت را مهم دانسته و آن را به صورت يك فرمان الهي بيان كرده است .

در آيه 159 سوره آل عمران خطاب به پيامبر مي فرمايد : « در كارها با آنان مشورت كن »

بديهي است پيامبر( ص) از عقل كامل بهره داشت ، درعين حال با افراد صاحب نظر مشورت مي كرد و بدين طريق از نيروي فكر و انديشه آنها استفاده مي برد . آن حضرت براي رأي مردم ، ارزش قائل بود و اگر خود نظر ديگري داشت ، نظر اكثريت را مي پذيرفت .

رسول خدا (ص ) در گفتار و عمل ، فرهنگ مشورت را در جامعه گسترش داد و روح هم انديشي را در جامعه آن روز نهادينه سازد.

براي مطالعه متن كامل، روي ادامه مطلب كليك كنيد!!!!!

مشورت در آيات و روايات:

مشورت به معناي رأي خواستن و تدبير خواستن است.

اهميت شورا و مشورت در دين اسلام از آنجا روشن مي‌شود كه يكي از سوره‌هاي قرآن به اين نام نازل شده است.

قرآن علاوه بر اينكه انجام كارها با مشورت را يكي از نشانه هاي اصلي ايمان مي‌شمارد، آن را در رديف اعمالي چون نماز، زكات و انفاق قرار مي دهد: «و كساني ‌كه دعوت پروردگارشان را پذيرفتند، نماز را برپا داشتند و كارهايشان را با مشورت يكديگر انجام دادند و از آنچه روزي آنها كرديم‌، انفاق نمودند.» (شوري-38)

انبيا و امامان نيز كه انسان‌هايي كامل هستند، از مشورت بي نياز نبوده‌اند، چنانكه قرآن كريم مسئله مشورت را مهم دانسته و آن را به صورت يك فرمان الهي بيان كرده است .

در آيه 159 سوره آل عمران خطاب به پيامبر مي فرمايد : « در كارها با آنان مشورت كن »

بديهي است پيامبر( ص) از عقل كامل بهره داشت ، درعين حال با افراد صاحب نظر مشورت مي كرد و بدين طريق از نيروي فكر و انديشه آنها استفاده مي برد . آن حضرت براي رأي مردم ، ارزش قائل بود و اگر خود نظر ديگري داشت ، نظر اكثريت را مي پذيرفت .

رسول خدا (ص ) در گفتار و عمل ، فرهنگ مشورت را در جامعه گسترش داد و روح هم انديشي را در جامعه آن روز نهادينه ساخت .

بر طبق دستور صريح خداوند در قرآن و سنت پيامبر، حضرت علي(ع) در باب نيازمندي انسان به مشورت خودش را از آن مبرا نمي‌دانست و در تصميمات مهم نظير جنگ‌ها با فرماندهان و سران سپاهش به مشورت مي‌نشست و همواره تاكيد مي ورزيد كه هر شخص دورانديشي بايد به كسي كه از نظر درجه برتر از اوست مراجعه كند؛ زيرا فضيلت هيچ كس كامل نيست و به شخص خاصي هم اختصاص ندارد.

خداوند به رسول گرامي خود به صراحت فرمان مي دهد كه: «با مردم خود مشورت كن و از آنان نظر بخواه ! » (سوره آل عمران، آيه 159)

و يا در جايي ديگر درباره صفات بندگان پاك خداوند مي فرمايد: « و آنان كه دستور خدا را اطاعت مي كنند و نماز را به پا مي دارند و در حفظ دين و دنياي خود از شرّ فتنه كفار، كارشان را به مشورت با يكديگر انجام مي دهند» (سوره شوري، آيه 38)

در جايي حضرت علي(ع) مي فرمايد: «مشورت كردن، عين هدايت است». (نهج البلاغه، تصحيح: فيض الاسلام، ص 1181) البته بايد به شرايط كسي كه از او راهنمايي خواسته مي شود دقت كرد.

امام صادق (عليه السلام) فرمودند: كسي كه نصيحت كننده اي از باطن و بازدارنده اي از درون و همنشيني راهنما نداشته باشد، دشمن را بر خود چيره كرده است.

امام هادي (عليه السلام) از پدرانش (عليهم السلام) نقل فرموده است كه حضرت علي(ع) فرمودند: كسي كه به رأي و فكر خود اكتفا كند، خود را به خطر افكنده است.

رسول اكرم (ص) مي فرمايند: لا مظاهره اَوثقُ منَ المُشاوره؛ هيچ پشتيباني مطمئن تر از مشورت نيست. (ابوالقاسم علي بن الحسن المعروف با بن عساكر، ترجمه الامام الحسن (ع) من تاريخ مدينه دمشق، تحقيق محمد باقر المحمودي، ص 164)

در نگاه پيشوايان دين ، مشورت كننده بر جانب رستگاري است و از خطا ايمن و به دور است.

چنانكه امير مؤمنان علي (ع) فرمود: «شاور ذوي العقول تأمن الزلل والندم؛ با صاحبان خرد مشورت كن تا از لغزش ها و پشيماني ها ايمن گردي. (شرح غررالحكم، ج4، ص 179)

همان طور كه رسول خدا (ص) فرمود: ما تشاور قوم قط الا هدوا الأرشدهم أمرهم؛ هيچ قومي مشورت نكردند جز آن كه به بهترين امور هدايت يافتند. (آلوسي بغدادي، شهاب الدين، تفسير روح المعاني، دارلاحياء التريث العربي، ج 25، ص 46)

حدود مشورت

امام صادق (ع) فرمودند: مشورت داراي حدودي است كه اگر آن حدود شناخته و رعايت نشود ضررش از نفعش بيشتر است. آن حدود عبارتند از: ۱- عاقل باشد. ۲- آزاده و ديندار باشد. ۳- دوست مهربان و مانند برادر باشد. ۴- اگر از راز تو آگاه شد مثل اينكه خودت به آن آگاهي و آن را مكتوم و پوشيده مي دارد. زيرا تو زماني از راهنمايي مشاور سود مي بري كه او عاقل باشد و وقتي كه وي آزاد مرد متدين بود نهايت كوشش را براي نصيحت كردن تو به كار مي برد، وقتي كه دوست مهربان و مانند برادر باشد و او را از راز خويش آگاه كردي، راز تو را پوشيده نگه مي دارد و آگاهي او مانند اين است كه خودت به آن آگاهي. (با اين شرايط) مشورت جامع و نصيحت كامل مي شود. («نصايح» سخنان چهارده معصوم، آيت الله مشكيني، باب ۲۲ استحباب مشورت)

چه افرادي براي مشورت مناسب هستند

مولاي متقيان اميرالمؤمنين (عليه‌السلام )مي‌فرمايند: هيچ بي‌نيازي و ثروتي، چون عقل نيست و هيچ نيازمندي و احتياجي ، مانند جهل نيست و هيچ ميراثي بهتر از ادب نيست و هيچ پشتيبان و ياري، بهتر از مشورت نيست. )نهج‌البلاغه ، حكمت4 )

بنابراين ارزش و اهميت مشورت و مشاوره كردن در اين است كه به انسان كمك مي‌كند تا در سايه‌ دورانديشي تفكر و تبادل نظر و استفاده از تجارب، عاقلانه‌تر در روشنايي علم و معرفت تصميم بگيرد و به كاميابي دست يابد.

كسى را كه انسان به عنوان مشاور خويش برمى گزيند، بايد از ويژگى هاى شايسته اى برخوردار باشد كه برخى از آنها عبارتند از:

1. بهره مندى از عقل و آگاهى:يكي از خصوصيات مشاور خوب «علم حكمت» است، همان‌گونه كه حضرت علي (عليه‌السلام) به مالك‌اشتر چنين توصيه فرموده‌اند: در اصلاح امور و تثبيت وضعيت شايسته با «علماء و حكما» زياد به گفتگو بپرداز.(نهج‌البلاغه ، نامه 53)

بنابراين يكي از معيارهاي انتخاب يك مشاور خوب «علم و حكمت و آگاهي و فرزانگي» اوست، اما فراموش نكنيد كه داشتن علم و حكمت با داشتن سواد و تحصيلات بالا ارتباط مستقيمي ندارد و نبايد نسل جوان صرف كهنسالي، قديمي‌بودن و يا نداشتن سواد از فكر و نظر نسل قديم و افراد پير استفاده نكنند، چرا كه آنها علاوه بر اين كه تجربيات ارزشمندي دارند، بسيار اصولي‌تر و منطقي‌تر نيز مي‌انديشند. پس معيار، درستي فكر و نظر است نه سن و سال و سطح سواد .

آنان كه اهل دانش و معرفتند و بدان عمل مي كنند، يعني عالمان صالح از بهترين افراد براي مشورتند، چنان كه شاور العلماء الصالحين، فاذا عزمتم علي امضاء ذلك فتوكَّلوا علي الله؛ با علمان صالح مشورت كنيد، و چون تصميم بر اجراي آن گرفتيد به خدا توكل كنيد. (تفسير التسترا، ص 51)

در سخنان گهربار اهل بيت (عليهم السلام ) به دو ويژگى عقل و علم مشاور، بيش از ديگر ويژگى هاى وى اشاره شده است.

امام على (ع) در اين باره مى فرمايد: «با دشمن عاقلت مشاوره كن، ولى از دوست نادانت بر حذر باش»

همچنين آن حضرت فرمود: «بهترين اشخاص براى مشورت، افراد عاقل، دانشمند، محتاط و با تجربه هستند»

از رسول اكرم صلى الله عليه و آله نيز نقل مى كنند كه فرمود: «از عاقل رهبرى جوييد تا به راه راست برسيد و وى را نافرمانى نكنيد كه پشيمان مى شويد»

يكي از بهترين راه‌ها براي دستيابي به اطمينان و دلگرمي مشورت و استفاده از فكر و نظر افراد اهل فكر و تجربه است، چرا كه با اين كار لغزشگاه ها و نقاط خطا شناخته مي‌شود و مي‌توان تصميمي گرفت كه احتمال خطايش كم‌تر است.

2. تقواي الهي، دين دارى ، پرهيزكارى و خداترسي: ايمان و تقواي مشا ور، بسيار مهم است. كسي كه تعهدي به دين و اعتقادات و منش اخلاقي نداشته نباشد، شايد به كارهايي راهنمايي كند كه حتي باعث خدشه و سستي در ايمان فرد شود. پس بايد كسي را انتخاب كرد كه از خدا بترسد. (نهج البلاغه، حكمت 6)

خداباوري، خداترسي، انسان را از دروغ و خيانت و فريب باز مي‌دارد . بنابراين مشورت با اهل ايمان ، اطمينان بخش است.

از هر فرد عاقلى نمى توان راهنمايى گرفت؛ زيرا ممكن است او ما را تنها به خواسته هاى دنيوى رهنمون نمايد و از معنويات و امور اخروى غافل سازد. ازاين رو، ائمه (عليهم السلام )تأكيد مى كنند كه افزون بر آنكه مشاور بايد عاقل باشد، دين دار و پرهيزكار نيز باشد.

حضرت على (عليه السلام) مي فرمايد: «در كارهاى خود با افراد خداترس مشورت كن، تا راه درست را بيابى»

امام صادق (عليه السلام) فرمودند: در كار خود با كساني مشورت كن كه از پروردگارشان مي ترسند.

امام صادق(ع) نقل كرده است كه حضرت علي(ع) فرمودند: در كاري كه براي تو پيش مي آيد با كساني كه از خدا مي ترسند، مشورت كن.

سفارش شده است با كسي مشورت گردد كه خداترس باشد، چنان كه از رسول خدا (ص) روايت شده است، كه فرمود: واجعل مشورتك من يخاف الله تعالي؛ مشورت خود را با كسي انجام بده كه از خداي متعال بترسد. (المتسترا، ابو محمد سهل بن عبدالله، تفسير التسترا، دارالكتب العلميه، بيروت، ص51)

پيامبر اكرم (ص) فرمود با پرواپيشگان مشورت كنيد: شادر المتقين الذين يؤثرون الاخره علي الدين و يؤثرون علي انفسهم في أموركم؛ با متقيان مشورت كنيد كه آنان كساني اند كه آخرت را بر دنيا ترجيح مي دهند و كارهاي شما را بر امور خويش مقدم مي دارند.

سليمان بن خالد گويد: از امام صادق(ع) شنيدم كه مي فرمودند: با مردم خردمند و باتقوا مشورت كن، زيرا آنها جز به نيكي راهنمايي نمي كنند و بپرهيز از مخالفت با آنان زيرا مخالفت با شخص پرهيزكار و خردمند، باعث تباهي دين و دنياست.

امام صادق(ع) از رسول خدا(ص) نقل فرموده اند: مشورت با خردمند اندرزگو باعث پيشرفت و بركت و موفقيت از جانب خداست. وقتي كه شخص دلسوز و عاقل تو را راهنمايي كند از مخالفت با او بپرهيز، زيرا اين مخالفت باعث هلاكت مي شود.

امام جعفر صادق(ع) فرمودند: چرا وقتي مسئله مهمي براي شما پيش مي آيد و خود قادر به حل آن نيستيد با افراد خردمند متدين و پارسا مشورت نمي كنيد؟ سپس امام صادق(ع) فرمودند: آگاه باشيد هر كس اين كار را انجام دهد، خدا او را خوار نمي كند، بلكه مقام او را بالا مي برد و به بهترين كارها و نزديك ترين آن ها به خدا هدايتش مي كند.

پيشوايان حق توصيه كرده اند كه با انسان هاي عاقل مشورت شود، چنان كه از رسول خدا (ص) روايت شده است كه فرمود: استرشدوا العاقل ولاتصوه فتندموا؛ با انسان عاقل مشورت كنيد و او را نافرماني نكنيد كه پشيمان مي شويد. (كنز العمال، ج 3، ص 409)

3. تجربه و دورانديشى: بهتر است در كارهاى مهم زندگى، با افرادى كه از بينش عميق و دورانديشى بى بهره اند، مشورت نكرد. مشورت با كساني كه اهل تجربه اند مي تواند انسان را از خطاي گذشتگان مصون دارد و به درستي هاي آنان رهنمون شود.

به همين سبب است كه مشورت با اهل تجربه توصيه شده است، چنانكه علي (ع) فرموده است: خيرُ من شاورت ذووا النُّهي والعلم و أولوا التجارب والحزم؛ بهترين كسي كه با او مشورت كني خردمندان و دانشمندان و صاحبان تجربه ها و دور انديشي اند. (غرر الحكم، ج1، ص 407)

حضرت على (عليه السلام ) مى فرمايد: «با دوست مهربان دورانديش مشورت كن كه پيروزى مى آورد.» نيز فرمود: «در امور خود با فرد ناآگاه مشاوره مكن»

4. رازدارى و امانتداري :خصوصيات يك مشاور خوب «امين و صادق» بودن، اوست. كسي كه راز نگه‌درا نباشد يا صحيح و درست راهنمايي نكند، ممكن است در مشاوره نظر غلط يا مغرضانه بدهد. پس اگر صداقت و امانت كسي براي مان روشن نيست، بهتر است به نظر او صد درصد اعتماد نكنيم.

رسول اكرم (صلى الله عليه و آله ) نيز فرمود: «شخص مشاور بايد امين و قابل اعتماد باشد.» «به منظور اينكه جلسه مشاوره بيشترين تأثير خود را داشته باشد، مراجعه كننده بايد از اين موضوع مطمئن شوند كه هر آنچه به مشاور مى گويند، در نهايت رازدارى با آن برخورد خواهد شد»

امام صادق (عليه السلام )در بيان محورهاى مشورت، اين مهم را چنين گوشزد مى كند: «مشاور بايد دوست و همدل باشد. در اين صورت، اگر او را از راز خود باخبر كردى، آن را پنهان نگاه مى دارد». در واقع مشاور با ايجاد حس صميميت ميان خود و مراجعه كننده، مشكل او را از خود مى داند و تا حد ممكن، در فاش نشدن آن مى كوشد. نتيجه ايجاد چنين اعتمادى در پرتو درايت مشاور، آن است كه مراجعه كننده با اعتماد به مشاور، به راحتى مشكلات خود را با او بازگو مى كند و به دنبال آن، مشاور به شناختى درست و دقيق از او مى رسد.

خيانت كردن شايد ضررش بيشتر از مشورت صحيحي است كه باعث تباهي مي شود. قلب عاقل يا مؤمن بايد مثل صندوق، اسرار را در خودش نگهداري كن. (نهج البلاغه، حكمت 6)

چه كساني براي مشورت مناسب نيستند

برخي شايسته‌ مشورت نيستند و به جاي آن كه انسان را به «راه» هدايت كنند او را به «چاه» مي‌اندازند. در اين مورد از كلمات گهربار اميرالمؤمنين علي (عليه‌السلام) بهره مي‌گيريم كه در منشور حكومتي و عهدنامه‌اي خود به مالك‌اشتر، او را از مشاوره قراردادن سه گروه برحذر داشته‌اند و پيامدهاي آن را چنين بيان فرموده‌اند:

با تأكيد بر تو سفارش مي‌كنم كه در مشورت خود، «بخيل» را راه مده كه تو را از احسان و نيكي بازمي‌دارد تو را از فقير شدن مي‌ترساند و وعده‌ي تهيدستي مي‌دهد. هم‌چنين با انسان «ترسو»‌مشورت نكن كه تو را از پرداختن به كارها و اقدام عملي سست و ناتوان مي‌سازد.«حريص» را نيز در مشورت خود وارد نكن كه با ستم و جور، حرص و آزمندي را در نظر تو زيبا جلوه مي‌دهد.

پس همانا بخل و ترس و حرص خصلت‌هاي پراكنده‌اي هستند كه بدگماني به خدا، آنها را گرد يكديگر جمع مي‌كند.

در سخن ديگري مولاي متقيان حضرت علي (عليه‌السلام) از هم‌نشيني با احمق، بخيل، فاجر و دروغگو نهي نموده‌اند، گر چه نهي حضرت از دوستي با اين افراد است، اما چون دوستان بر فكر و عمل و تصميم انسان اثر مي‌گذارند پس اين گروه شايستگي دوستي و مشورت را ندارند .

مشورت براي برافروخته شدن چراغ عقل و بهره‌گيري از تجارب و ديدگاههاي روشنگر فرزانگان است پس بايد از مشورت با افرادي كه فكر را گمراه و راه را منحرف و انگيزه را سست مي‌نمايند، پرهيز كرد و آنها را تكيه‌گاه تصميم‌گيري خود قرار نداد.

ظهور مجموعه صفات و ويژگي هاي نفساني در آدمي كه ريشه در بدگماني به پروردگار و فراموشي خدا و پشت كردن به حق دارد؛ و چنين اشخاصي به هيچ وجه شايستگي ندارند كه مورد مشورت قرار گيرند.

مهم ترين اين ويژگي ها:

ترسو

انساني كه در اسارت ترس هاي واهي است نمي تواند مشاور مناسبي باشد. رسول خدا (ص) مي فرمايد: لاتُثر كنَّ في رأيك جبانا يضعفُكَ عن الامر و يعظمُ عليك ماليس بعظم؛ ترسو را در انديشه و نظر خود شركت مده كه تو را در كارت سست مي سازد و چيزي را كه بزرگ نيست برايت بزرگ جلوه مي دهد. ( عيون الحكم و المواعظ، ص 525)

بخيل

انسان بخيل صلاحيت دخالت يافتن در مشورت را ندارد كه به سبب بخلش به بيراهه مي كشاند. امير مؤمنان علي (ع) مي فرمايد: لا تُد خلَنَّ في مشورتك بخيلا فيعدلُ بك عن القصدو والفضل و يعدك الفقر؛ بخيل را در مشورت خود مياور كه تو را از نيكوكاري و راه راست باز گرداند و از نيازمندي مي ترساند. (غررالحكم، ج2، ص 332)

حريص

آزمندي تشخيص درست را از آدمي مي گيرد و طبيعي است كه مشورت با متصف به چنين صفتي چه نتايجي مي تواند در برداشته باشد. از اميرمؤمنان علي (ع) چنين نقل شده است: لاتشركنَّ في مشورتك حراصاً يُهدَّن عليك الشرَّ و يُزيِّنُ لك الشره؛ آزمند را در مشورت خود شركت مده كه او بدي را برايت آسان وانمود مي كند و آزمندي را برايت مي آرايد. (غررالحكم، ج2، ص332)

دروغگو

آن كه به دروغگويي آلوده است هيچ گونه شايستگي براي مشورت ندارد، كه به آساني كجي را راست مي نمايد، به تعبير علي (ع): لا تَستبشِرُ الكذَّابَ فإنَّ كالراب يُقرِّبُ اليك البعيد و يُبعدُ عليك القراب؛ با دروغگو مشورت مكن كه او مانند سراب است؛ دور را بر تو نزديك و نزديك را بر تو دور مي سازد. (غررالحكم، ج2، ص 332)

نادان

كسي كه فاقد عقل و شعور و دانايي باشد، هر چند بخواهد نمي تواند مشورتي درست ارائه نمايد. از اين رو نبايد در زمره مشورت كنندگان درآيد، چنان كه علي (ع) سفارش فرمودند: لاتُشاوِر احمق... يَحهدُ لك نفسهُ ولايبلُغُ ما تُرادُ؛ با احمق مشورت مكن كه او خود را برايت به رنج اندازد ولي مرادت را در نيابد. (تحف العقول، ص233) و نيز مي فرمايد: ولا تُشاوِرنّ في أترِكَ من يجهلُ؛ در كار خود با كسي كه نادان باشد مشورت مكن. (غررالحكم، ج2، ص321)

پس نتيجه مي گيريم با توجه به آيات و روايات ، مشورت براي همه لازم است، با مشورت مي توان بر انديشه و تصميم هاي نادرست، غلبه كرد و بهترين روش را در كارها و مسير زندگي انتخاب نمود.

منابع:

- قرآن كريم

- نهج البلاغه

- غررالحكم

- عيون الحكم و المواعظ

- كنز العمال

- سخنان چهارده معصوم، آيت الله مشكيني

                                                        گرفته شده از سايتtahiyat.ir