زنان وعاشورا

زنان و عاشورا

بي ترديد يكي از گروه هاي نقش آفرين در نهضت عاشورا، زنان بودند. اگر اسلام با قيام امام حسين عليه السلام زنده است، سهم بزرگي از آن مربوط به زناني است كه تاريخ، مانند آن را كمتر ديده است.

زنان در كربلا نشان دادند كه تكليف اجتماعي، خاص مردان نيست، بلكه آنان نيز برابر وظيفه شرعي خود بايد به جريان هاي اجتماعي توجه كنند و آنجا كه مسئله حمايت از دين و اقامه حق، به ميان مي آيد تنها با قيام آنان ميسر مي شود، در صحنه حضور يابند.

در اين بخش برآنيم تا با معرفي زنان هاشمي و غيرهاشمي در كربلا، علت حضور و نقش آفريني آنان را در كربلا بيان كنيم. سپس به معرفي شخصيت والاي حضرت زينب كبرا عليهاالسلام مي پردازيم. پس از بيان اصول مدرسه زينبي، شاخص هاي خبررساني آن حضرت را پس از واقعه كربلا بررسي مي كنيم و ويژگي هاي زن عاشورايي و درس هايي را كه زن امروز از زن كربلايي مي آموزد، مي آوريم.

زنان و عاشورا

بي ترديد يكي از گروه هاي نقش آفرين در نهضت عاشورا، زنان بودند. اگر اسلام با قيام امام حسين عليه السلام زنده است، سهم بزرگي از آن مربوط به زناني است كه تاريخ، مانند آن را كمتر ديده است.

زنان در كربلا نشان دادند كه تكليف اجتماعي، خاص مردان نيست، بلكه آنان نيز برابر وظيفه شرعي خود بايد به جريان هاي اجتماعي توجه كنند و آنجا كه مسئله حمايت از دين و اقامه حق، به ميان مي آيد تنها با قيام آنان ميسر مي شود، در صحنه حضور يابند.

در اين بخش برآنيم تا با معرفي زنان هاشمي و غيرهاشمي در كربلا، علت حضور و نقش آفريني آنان را در كربلا بيان كنيم. سپس به معرفي شخصيت والاي حضرت زينب كبرا عليهاالسلام مي پردازيم. پس از بيان اصول مدرسه زينبي، شاخص هاي خبررساني آن حضرت را پس از واقعه كربلا بررسي مي كنيم و ويژگي هاي زن عاشورايي و درس هايي را كه زن امروز از زن كربلايي مي آموزد، مي آوريم.

معرفي زنان حاضر در كربلا

الف) زنان هاشمي

1. زينب كبرا عليهاالسلام : زينب كبرا عليهاالسلام ، خواهر امام حسين عليه السلام به حكم تكليف الهي و اطاعت از فرمان امام و نيز عشق به برادر، با فرزندان خود همراه امام به كربلا آمد. او در روز عاشورا، ناظر شهادت فرزند، برادران و ديگر بستگان خويش بود و پس از آن با اسارت خاندان رسول خدا صلي الله عليه و آله ، سرپرستي كاروان اسيران اهل بيت را برعهده گرفت. در كوفه و شام و در مجلس ابن زياد و يزيد، با سخنانش، فساد بني اميه و جنايت هايشان را برملا و نام عاشورا و قيام كربلا را براي هميشه در اذهان مردم تثبيت كرد.

2. ام كلثوم: بر اساس داده هاي تاريخي، يكي ديگر از دختران امام علي عليه السلام ، به نام «ام كلثوم»، در كربلا حضور داشته است. ايشان در رساندن پيام امام حسين عليه السلام و به ثمر نشاندن خون شهيدان كربلا نقش مهمي ايفا كرد و در كوفه خطبه خواند.

3. فاطمه، دختر امام حسين عليه السلام

مادرش، ام اسحاق، دختر طلحه بن عبيداللّه بود. فاطمه با حسن مثنّي، فرزند امام حسن مجتبي عليه السلام ازدواج كرد. حسن در واقعه كربلا مجروح شد. فاطمه هم گام با عمه اش، زينب عليهاالسلام و ديگر بانوان اهل بيت عليهم السلام در رساندن پيام امام و افشاي جنايت هاي بني اميه حضور فعال داشت و در كوفه، پس از عمه اش زينب عليهاالسلام سخنراني كرد.

4. سكينه، دختر امام حسين عليه السلام

مادرش، رباب، دختر امرؤ القيس است. نامش را امينه، اميمه و آمنه ذكر كرده اند و سكينه لقب او است. سكينه در كربلا حضور داشت و در آن زمان از زنان رشيد اهل بيت عليهم السلام به شمار مي رفت. وي از نظر جمال، كرامت، ادب و سخاوت داراي جايگاه والايي بود و به جهت آگاهي اش به شعر و ادب، خانه اش محل تجمع اديبان و شاعران بود.

5. رباب

او دختر امرؤ القيس است. امرؤ القيس در زمان خليفه دوم به مدينه آمد و مسلمان شد. وي پس از مسلماني، سه دختر خود را به امام علي عليه السلام ، امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام تزويج كرد. رباب، مادر سكينه و عبداللّه رضيع است كه در آغوش امام حسين عليه السلام به شهادت رسيد. او همراه زينب كبرا عليهاالسلام و ديگر بانوان اهل بيت عليهم السلام به اسارت برده شد. در مجلس ابن زياد، سر مطهر امام حسين عليه السلام را از ميان تشت برداشت و بغل كرد و بوسيد و آهي كشيد.

او با سرودن اشعاري درباره واقعه عاشورا راه بسياري از تحريف ها را بست. پس از بازگشت به مدينه، به مدت يك سال در غم از دست دادن همسرش به سوگواري پرداخت و زيرسايه ننشت تا از دنيا رفت.

ب) زنان غير هاشمي

1. ام خلف، همسر مسلم بن عَوْسَجه

او همراه شوهر و فرزندش به كربلا آمد و پس از شهادت شوهرش، پسر خود را روانه ميدان كرد، ولي امام مانع رفتن او شد. با اين حال، ام خلف، سر راهش را گرفت و او را به نبرد در ركاب حسين عليه السلام تشويق كرد. او عازم ميدان شد و پس از نبردي جانانه به شهادت رسيد. كوفيان سرش را به سوي مادرش افكندند و ام خلف سر فرزندش را برداشت و چنان گريست كه همگي به گريه افتادند.

2. اُمّ عَمْرو بن جناده

نامش، «بحريه»، دختر مسعود خزرجي و همسر جنادة بن كعب انصاري است. جناده از شيعيان مخلص علي عليه السلام بود كه از مكه با خانواده خود همراه حسين عليه السلام گرديد و هرگز از آن حضرت جدا نشد.

پس از شهادت جناده، همسر او، فرزندش، «عمرو» را روانه ميدان كرد. امام حسين عليه السلام مانع شد، ولي عمرو گفت: «مادرم مرا امر به قتال كرد.» سرانجام به ميدان رفت و در ركاب حسين عليه السلام به شهادت رسيد. كوفيان سر او را به طرف مادر انداختند. مادر سر جوان خود را برداشت و به سينه چسبانيد و پس از گفت وگويي با آن، سر را به سوي دشمن پرتاب كرد و عمود خيمه را برداشت و به دشمن حمله كرد. امام، او را برگرداند و در حقّش دعا كرد.

3. مادر وهب

اين زن مسيحي، هنگامي كه در ثعلبيه (نزديك كربلا) به طور موقت سكني گزيده بود، به كاروان امام حسين عليه السلام برخورد و به ايشان از كمي آب شكايت كرد. امام عليه السلام نيزه خود را بر زمين زد و ناگهان آب فراوان از زمين بيرون زد. آن زن كه تا آن زمان مسيحي بود و شناختي از امام نداشت، مجذوب بزرگواري و كرامت امام شد و پس از آن كه با پسر و عروسش به خدمت امام رسيدند، هر سه مسلمان شدند و به كاروان امام حسين عليه السلام پيوستند. مادر وهب و پسرش در واقعه عاشورا به شهادت رسيدند.

هنگامي كه سر وهب را براي مادرش آوردند، سر را بوسيد و گفت: «سپاس خداوندي را كه با شهادت تو در ركاب امام حسين عليه السلام مرا رو سفيد كرد. سپس ستون خيمه را برداشت و به دشمن حمله كرد و دو تن از آنان را كشت.

علت حضور زنان در كربلا

در پاسخ به اين پرسش كه چرا زنان در كربلا حضور داشتند، چند نظريه مطرح شده است. به نظر مي رسد مناسب ترين پاسخ به اين پرسش اين باشد كه امام حسين عليه السلام با علم به شهادتش، براي ادامه قيام و تحقق اهداف خود و رسوا كردن بني اميه و جلوگيري از انحراف امت و تحريف حقيقت، زنان و كودكانش را همراه برد.

در واقع، تلاش هاي بانوان حرم حسيني عليه السلام ، تكميل كننده قيام امام حسين عليه السلام بود؛ يعني هم چنان كه شهادت امام براي دين، ضروري بود، اسارت اهل بيت عليهم السلام نيز لازم بود.

با توجه به اينكه هدف امام حسين عليه السلام ، اصلاح امت و بازگرداندن آن به سنت پيامبراعظم صلي الله عليه و آله و آشكار كردن فساد حكومت بني اميه به ويژه يزيد بود، آن حضرت بايد با نقشه اي دقيق و حساب شده به مردم دنيا ثابت مي كرد كه آنها نمي خواهند كسي از خاندان پيامبر زنده بماند و با اهل بيت رسول خدا صلي الله عليه و آله ، بدتر از اسيران و مشركان و كفار رفتار مي كنند. اين هدف، با توجه به شدت انحرافي كه در جامعه پديد آمده بود، جز با قيامي خونين و سرمايه گذاري كلان امكان پذير نبود. ازاين رو، امام مي بايست علاوه بر كشته شدن، پيام الهي خود را نيز به گوش تمام مسلمانان و حتي تمام دنيا مي رساند. دست يابي به اين هدف، با ادامه نهضت پس از شهادت ممكن بود و امام حسين عليه السلام با آگاهي از اين نكته، اهل بيت خود را به كربلا برد.

اگر امام حسين عليه السلام بدون اهل بيت خويش به كربلا مي رفت و در آنجا به شهادت مي رسيد، تاريخ، اين حادثه را فقط از منظر دشمنان ثبت مي كرد و بي ترديد، اصل واقعه، كاملاً وارونه جلوه مي يافت. در اين ميان، بانوان اهل بيت عليهم السلام به رهبري زينب كبرا عليهاالسلام نگذاشتند جنايت هاي بني اميه پنهان بماند و حاملان صديق رسالت عاشورا، نهضت كربلا را زنده نگه داشتند.

در يك جمله مي توان گفت امام حسين عليه السلام ، اهل بيت خود را براي انجام رسالتي بزرگ و ايفاي نقشي بسيار مهم در ساختن تاريخي بزرگ همراه برد.

نقش آفريني زنان حاضر در كربلا

بدون ترديد، زنان در واقعه كربلا نقش انكارناپذيري داشتند كه مهم ترين آنها عبارت است از:

الف) تشويق مردان به جهاد

حضور برخي مردان را بايد مرهون فداكاري و تشويق زنان دانست. همچنين صبر و استقامت زنان كاروان حسيني و شكيبايي آنان در فراق عزيزان يكي از عوامل تشويق مبارزان بود.

ب) تقويت روحي (صبر و استقامت)

زنان حاضر در كربلا با وجود شهادت نزديكان خويش، نه تنها خود پايدار و استوار ماندند، بلكه ديگران را نيز در اين راه دلداري دادند. زينب كبرا عليهاالسلام زماني كه از شهادت علي اكبر با خبر شد، درحالي كه صدا مي زد: «واحبيباه و ابن أخياه....» براي دلداري حسين عليه السلام به استقبال او شتافت.

ج) جهادگري و رزمندگي

در روز عاشورا، برخي زنان همانند مردان وارد صحنه كارزار شدند كه از جمله مي توان به همسر عبداللّه بن عمير كلبي اشاره كرد. او دو بار در ميدان نبرد حاضر شد و شجاعت و رزمندگي خود را در مقابل مردان سپاه يزيد به نمايش گذارد.

د) دفاع از امامت و خاندان پيامبراعظم صلي الله عليه و آله

از گفتار و رفتار زنان حاضر در كربلا مي توان ميزان همت آنان را در دفاع از امامت دريافت. در آخرين لحظه ها، هنگامي كه شمر قصد بريدن سر مبارك امام را داشت، زينب عليهاالسلام به اميد نجات جان امام يا براي اتمام حجّت، بر سر عمر سعد فرياد زد: «آيا حسين كشته شود و تو نظاره گر باشي؟»

همچنين در مجلس ابن زياد هنگامي كه وي قصد كشتن علي بن الحسين عليه السلام را داشت، زينب كبرا عليهاالسلام مانع اين اقدام ابن زياد شد، به اين شكل كه خود را پسر امام كرد و در خطاب به ابن زياد گفت: «آنچه از خون هاي ما ريختي، كافي است. به خدا سوگند! از او جدا نمي شوم تا مرا نيز با او بكشي». ابن زياد نيز از اين تصميم منصرف شد.

ه) پرستاري

از ديگر وظايف بانوان، پرستاري از بيماران و مجروحان و كودكان بود. پيش از واقعه، مراقبت از بيماران كاروان را بر عهده داشتند، چنان كه در شب عاشورا و پس از واقعه عاشورا، زينب عليهاالسلام سرگرم پرستاري از امام زين العابدين عليه السلام بود. وي پس از شهادت امام حسين عليه السلام و در زمان اسارت نيز با وجود آشفتگي شديد روحي، نگه داري كودكان و مراقبت از آنها را عهده دار شد.

و)پيام رساني

مهم ترين و مشكل ترين وظيفه اي كه پس از شهادت امام حسين عليه السلام برعهده بانوان قرار گرفت، رساندن پيام شهيدان و هدف قيام امام حسين عليه السلام به گوش مردم آن زمان بود كه تفصيل آن را در شاخص هاي خبررساني حضرت زينب عليهاالسلام خواهيم آورد.

حضرت زينب عليهاالسلام

برجسته ترين زن عاشورا، زينب كبرا عليهاالسلام است كه انساني تربيت يافته در خاندان رسالت و امامت، دانشمندي بزرگ و قهرماني بي نظير است كه مي تواند بهترين به عنوان زن نمونه و سرمشق براي زنان باشد. آنچه در تاريخ و به ويژه در واقعه عاشورا و پس از آن از ايشان مي بينيم، در حقيقت، ظهور نوع زندگي و تربيت ايشان از كودكي تا سال هاي جواني و تجربه هاي بي نظير ايشان در كوره حوادث سال هاي پس از رحلت پيامبراعظم صلي الله عليه و آله است.

به رويدادهاي مهم تاريخي كه در دوران زندگي با بركت ايشان اتفاق افتاده است، نگاهي گذرا مي افكنيم.

روز شمار زندگي حضرت زينب عليهاالسلام

ـ در ششمين سال هجرت به دنيا آمد.

ـ در 5 سالگي (سال يازدهم هجري)، شاهد شكستن درخت پرثمر انسانيت و رهبر جامعه اسلامي و آخرين پيامبر خدا بود.

ـ شاهد طرح انحرافي سقيفه بني ساعده و كوشش بي امان مادرش براي جلوگيري از اين انحراف بود.

- شاهد سخنراني شجاعانه و كوبنده مادرش در مسجد النبي در دفاع از مقام ولايت بود.

ـ شاهد هجوم وحشيانه غاصبان خلافت به خانه امامت و عصمت بود.

ـ شاهد شهادت مادر عزيزش و به خاك سپاري شبانه او بود.

در 12 ـ 13 سالگي (سال 18 ـ 19 هجري)، با عبداللّه بن جعفر ابي طالب ازدواج كرد.

ـ در 34 سالگي (سال 40 هجري)، شاهد شهادت پدرش اميرالمؤمنين عليه السلام بود.

ـ شاهد بي وفايي هاي مردم كوفه و توطئه هاي حساب شده دشمناني چون معاويه عليه برادرش، امام حسن عليه السلام بود.

شاهد قرارداد مظلومانه صلح امام حسن مجتبي عليه السلام با معاويه بود.

در 43 سالگي (سال 49 هجري)، شاهد شهادت برادرش، امام حسن مجتبي عليه السلام و اهانت به جنازه آن عزيز بود.

در 55 سالگي (سال 61 هجري) شاهد حماسه عاشورا در كربلا و شهادت برادرش، امام حسين عليه السلام ، حضرت عباس عليه السلام و فرزندان و ديگر خاندانش بود.

ـ سرانجام در سال 62 هجري به ديار حق شتافت.

شش اصل از اصول مدرسه زينبي

مدرسه زينبي، مدرسه عشق به آرمان هاي حسين عليه السلام است با رويكردي فراتاريخي و فراجغرافيايي، مدرسه اي مبتني بر مديريتي اسلامي ـ الهي. در مدرسه زينبي، كساني كه معناي صبر و مقاومت را مي فهمند، خدا را به آساني مي شناسند.

در مدرسه زينبي، انسان به عالي ترين سطح از انسانيت مي رسد، به گونه اي كه در برابر ستم سكوت نمي كند و در اين راه حاضر است از جان خود بگذرد.

رسيدن به اين الگوي انساني از اهداف مدرسه زينبي است؛ يعني گذشتن از محبوب ترين تعلقات دنيايي در راه خدا و در جهت اهداف متعالي حق.

هر كه بخواهد در اين مدرسه و در سلك زينبيان درآيد، بايد به دنيا پشت كند و در راه خدا و براي خدا قدم بردارد.

اصل اول: بيداري

ارزش واقعي انسان در مدرسه زينبي در اين است كه بتواند چشم دلش را باز كند و با معرفت و عشق در جهت مسير الي اللّه قدم بردارد. حضرت زينب عليهاالسلام در مدرسه زينبي خود مي آموزد كه هر آنچه از سر جهل و ناآگاهي است، راهي جز به تباهي و سرنوشتي جز به گمراهي ندارد.

اصل دوم: پايداري

پايداري در برابر مصايب و مشكلات از مهم ترين اصول مدرسه زينبي است. زينب عليهاالسلام به تمام مخاطبان مكتب خود مي آموزد اگر در راه آرمان هاي الهي شكيبايي ورزند، به آنچه كمال مطلوب انساني است، خواهند رسيد. او اين اصل را در مكتب پيامبر و پدرش، علي عليه السلام و مادرش، زهرا عليهاالسلام آموخته بود. كسي كه پرورده دامان پيامبراعظم صلي الله عليه و آله است و در آغوش امير مؤمنان علي عليه السلام و دامان حضرت زهرا عليهاالسلام پايداري را تجربه كرده است، به جايي مي رسد كه آزمون الهي را نماد زيبايي معرفي مي كند، آنجا كه فرمود: «ما چيزي نديديم جز زيبايي.» فرياد برمي آورد و كاخ يزيد را اين گونه مي لرزاند: «اي يزيد! آيا چنين مي پنداري كه چون اطراف زمين و آسمان را بر ما تنگ گرفتي و ما را مانند اسيران از اين شهر به آن شهر بردند، ما در پيشگاه خداوند خوار شديم و تو گران مايه گشتي؟»

اصل سوم: دفاع از مقام ولايت

زينب عليهاالسلام ، بزرگ آموزگار مكتبي است كه در آن، زن زير پرچم عشق به خدا حاضر است. راه را بر فرومايگان ببندد و مظهر والاي دفاع از ارزش هاي اسلام شود. در مدرسه زينبي، زن، مرزبان حريم ولايت است. حمايت از ولايت از آموزه هاي اين مكتب است. زينب عليهاالسلام به خوبي مي دانست كه پس از سيدالشهدا عليه السلام ، امام سجاد عليه السلام ، وظيفه امامت امت و بار سنگين ولايت را بر دوش دارد. پس بايد زنده بماند تا زمين از حجت خالي نشود. بنابراين، مسئوليت حفاظت از جان امام سجاد عليه السلام را بر دوش خود احساس مي كرد. او در چند جا توانست از عهده اين مسئوليت خطير برآيد. اول، هنگام حمله لشكر عمر سعد به خيمه ها، آنجا كه شمر خواست امام سجاد عليه السلام را به شهادت برساند، فرمود: «به خدا سوگند، نمي گذارم او را بكشيد مگر اينكه اول مرا بكشيد.» دوم، هنگام عبور اسيران از قتل گاه هنگامي كه امام سجاد عليه السلام ، اجساد كشته را ديد، كم مانده بود از شدت غم روح از بدن نازنينش جدا شود. در اين حال، زينب عليهاالسلام با يادآوري اهداف نهضت عاشورا، وي را دلداري داد تا از آنجا گذشتند. سوم، در كاخ ابن زياد، آنجا كه زياد دستور داد تا گردن امام سجاد عليه السلام را بزنند».

اصل چهارم: حضور سياسي

يكي ديگر از اصول مهم مدرسه زينبي، اصل حضور سياسي است. زن در مدرسه زينبي مي آموزد كه در حساس ترين و سرنوشت سازترين صحنه هاي سياسي وارد عمل شود. قرآن كريم با بيان نمونه هايي از حضور سياسي بانوان در صحنه اجتماع، افزون بر اينكه بر اين حضور صحّه گذارده، از اين گونه فعاليت ها تجليل كرده است. حضرت خديجه عليهاالسلام ، اولين مشاركت عملي بانوان در صحنه هاي سياسي اسلام را پديد آورد. همچنين مادر موسي عليه السلام با هوشمندي، بارداري خود و تولد موسي را از فرعون پنهان كرد پس از تولد نيز با الهام الهي موسي را به آب انداخت و خواهر موسي را موظف كرد كه وي را دورادور تعقيب كند. اوج مشاركت سياسي حضرت زينب عليهاالسلام نيز در كربلاست، آنجا كه دوشادوش مردان در صف مخالفان يزيد ايستاد و با خطبه هايش به تشريح عملكرد نادرست الگوهاي منفي پرداخت.

اصل پنجم: پاي بندي به حجاب

مدرسه زينبي، مدرسه تربيت بر اساس پاي ژبندي به تقواي الهي و پروا داشتن از زشتي و پليدي است. زينب عليهاالسلام ، آموزگار اين مدرسه، پاي بندي به حرمت ها و احكام خدا و مراعات حجاب را از جلوه هاي حضور زنان در حماسه عاشورا معرفي مي كند. او منادي متانت و عفاف و دفاع از حريم و حدود الهي است، آنجا كه خطاب به يزيد فرمود:

اي زاده آزادشدگان فتح مكه! آيا اين عدالت است كه همسران و كنيزان خود را پشت پرده ها قرار داده اي، ولي دختران رسول خدا صلي الله عليه و آله را به عنوان اسير، روانه كرده اي. پرده هاي حرمت آنان را دريده، چهره هايشان را آشكار كرده اي و زير سلطه دشمنان از شهري به شهري مي گرداني، آن گونه كه مردم شهرها آبادي ها و قلعه ها به آنان مي نگرند و از دور و نزديك به آنها نگاه مي كنند.

اصل ششم: شهيد پروري

راه حسين عليه السلام ، جز با فداكاري و از خودگذشتگي پيموده نمي شود. در مدرسه زينبي، ميراث داري و نگهباني از خط و خون شهيدان و تبيين آرمان هاي آنان، به همراه صبر بر بلا در راه خدا به انسان آموخته مي شود. پيام مدرسه زينبي به انسان، شهيدپروري و تربيت نسلي شهادت طلب است.

آنجا كه مادر وهب، مادر عمروبن جناده، ام خلف و... نه تنها از شهادت جوانان خويش در راه عقيده اندوهگين نمي شوند، بلكه مشوّقي براي اين گونه مجاهدت هايند. جلوه ديگر اين اصل در شهيدپروري، حضرت زينب عليهاالسلام است. زينب هم دختر شهيد است، هم خواهر شهيد، هم مادر شهيد و هم عمه شهيد.

پيام رساني

ناميرايي قيام امام، به حضرت زينب عليهاالسلام در كربلا وابسته است، زينب عليهاالسلام بنا به وصيت برادرش، امام حسين عليه السلام ، تلاش هايي كرد كه اگر آنها را انجام نمي داد، شايد امروز نامي از عاشورا و عاشوراييان بر زبان ها نبود و پيام نهضت اباعبداللّه عليه السلام در كربلا همراه با اجساد مطهرشان مدفون مي شد و به كسي نمي رسيد. زينب عليهاالسلام با فعاليت هاي همراه با سياست و كياست خود از عهده وظيفه خبررساني واقعه عاشورا به خوبي برآمد. شاخص هاي خبررساني كاروان اسيران به رهبري حضرت زينب عليهاالسلام الگو و ره توشه اي مناسب براي تمامي خبر رسانان جهان خواهد بود. برخي از اين شاخص ها عبارتند از:

واقع گويي و صداقت

راست گويي و بيان واقعيت از ويژگي هايي است كه در فرهنگ اسلامي به ويژه قرآن كريم، بر رعايت آن تأكيد شده است. قرآن كريم، در آخرين آيه سوره يوسف تأكيد مي كند در بيان اين حوادث، واقع گويي كاملاً رعايت شده است. از اين آيه شريفه در مي يابيم كه نقل خبر بايد بر اساس واقع باشد.

اين ويژگي در خبررساني واقعه كربلا به خوبي مشهود است. زينب عليهاالسلام به عنوان پيام آور كربلا در خطبه اش در مجلس كفرآميز ابن زياد، بر صداقت و حق گويي خود چنين تأكيد كرد: «...اي پسر زياد! رسوا نمي شود، مگر فاسق و دروغ نمي گويد، مگر فاجر! و آن چيزي است كه ما از آن به دوريم...».

صداقت حضرت در پيام رساني واقعه عاشورا سبب جلب اعتماد مخاطبان، اثر بخشي بيشتر و عبرت آموزي مردم شد.

ب) شجاعت

از ويژگي هاي اساسي خبررساني، شجاعت در بيان خبر و نهراسيدن از پي آمدهاي بيان آن است.

هنگامي كه كاروان اسيران وارد كاخ ابن زياد شد، وي گمان كرد دختر علي عليه السلام با ترس، وارد مجلس مي شود و به جرم خطبه اي كه در بازار كوفه ايراد كرده بود، عذر تقصير مي خواهد. حاضران در مجلس شاهد ورود بانويي بودند كه كمترين اعتنايي به شكوه ظاهري كاخ ابن زياد نداشت و برخلاف انتظار به جايي كه از پيش برايش آماده شده بود، نرفت. ابن زياد كه از اين وضعيت نامنتظره ناراحت شده بود، پرسيد: زني كه با اين همه تكبر و غرور بر ما وارد شد، كيست؟

گام برداشتن، لباس پوشيدن و انتخاب جايگاه نشستن و برتر از همه غرور زنانه بانوي فرزانه بني هاشم در دربار ابن زياد، نشان دهنده شجاعت بي نظير وي است، به ويژه هنگامي كه ياوه گويي هاي او را بي پاسخ نگذاشت و نغمه شوم و كفرآميزش را در گلو خفه كرد. زينب بدون هيچ ترس و اضطرابي، با كوچك و بي ارزش دانستن دشمن، در پاسخ ابن زياد كه پرسيد: كار خدا را با برادرت چگونه ديدي؟ فرمود: «از خداوند درباره برادرم جز نيكويي و احسان نديدم. او و يارانش افرادي بودند كه خداوند براي آنها شهادت را مقرر فرمود... . اي فرزند زياد! در روز قيامت براي تو جايگاهي است كه بايد براي جواب دادن آماده باشي. چگونه مي تواني اين گناه عظيم را پاسخ دهي؟ اي زاده مرجانه! مادرت به عزايت بنشيند».

ج) فصاحت و بلاغت زبان

فصيح بودن، توازن و شفافيت كلام، در رساندن پيام به مخاطب نقش مهمي دارد. اهميت اين مسئله تا آنجاست كه حضرت موسي عليه السلام هنگامي كه مأمور شد براي ابلاغ رسالتش سراغ فرعون برود، از خدا خواست برادرش، هارون را كه از او فصيح تر است، همراهش سازد و از خداوند گشايش زبان و فصاحت كلام را درخواست كرد.

رسايي كلام، شيوايي زبان و توفنده بودن لحن حضرت زينب عليهاالسلام چنان لرزه اي در كاخ يزيد افكند كه همگان را تحت تأثير قرار داد. زينب عليهاالسلام در دروازه شهر كوفه، اشعاري بليغ در سوگ برادر خواند و هنگامي كه در بازار كوفه، مردمان دور كاروان را گرفتند، با اشاره او سكوت كردند. نفس ها در سينه حبس شد و زنگ ها از صدا افتاد. سپس زينب عليهاالسلام به نيكويي به حمد و ثناي پروردگار پرداخت و بر پيامبراعظم صلي الله عليه و آله درود فرستاد. پس از اين آغاز شكوهمندانه، با صدايي گيرا و كلامي پرصلابت فرمود:

اي مردم كوفه! اي اهل فريب و خيانت! آيا براي ما گريه مي كنيد؟ هنوز چشمان ما گريان است و ناله هاي ما خاموش نشده است. مَثَل شما مَثَل زني است كه رشته مي بافد و آن گاه خود، آن را پاره مي كند. شما همانند گياهي هستيد كه بر مَزبَله برويد! نه قابل خوردن است و نه سودي دارد! شما مستوجب عذاب خداييد. پس از آنكه ما را كشتيد، بر ما گريه مي كنيد؟ آري به خدا سوگند كه بايد بسيار گريه كنيد و كم بخنديد.

د) سرعت

انتقال سريع از ديگر ويژگي هاي اساسي خبر است كه تأثير مهم در اثربخشي آن دارد.

حساسيت اطلاع رساني، نياز مخاطبان به دانستن سريع و به موقع خبرها و از دست نرفتن فرصت براي تصميم گيري صحيح، بر ضرورت سرعت در كار خبررساني مي افزايد.

اين ويژگي نيز به خوبي در خبررساني واقعه عاشورا رعايت شده است. زينب عليهاالسلام از همان لحظه شهادت برادرش، رسالت پيام رساني نهضت را آغاز كرد. وي در آغاز ورود به كوفه، اشعاري را در مظلوميت برادرش خواند. در شهر كوفه نيز با خطبه آتشين خود، مردم را منقلب كرد و در همان لحظه هاي اوليه ورود به كاخ ابن زياد، خطبه اي ايراد كرد كه در دل ابن زياد هراس افكند. در مجلس ننگين يزيد نيز هنگامي كه يزيد به آنها پيشنهاد كرد كه به مدينه بازگردند، زينب عليهاالسلام وي براي اينكه هرچه بيشتر مردم را در جريان نهضت برادرش قرار دهد، فرمود: «پيش از هر چيز بايد براي كشتگان خود سوگواري كنيم.» همچنين هنگام ورود به مدينه بلافاصله به زيارت قبر جد مطهرش پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله رفت و اشعاري را در سوگ برادر خواند.

ه) روشن سازي افكار عمومي

يكي از وظايف مهم خبررسان، تلاش براي روشن سازي افكار عمومي و بي اعتنا نبودن نسبت به جهل مردم درباره اخبار مهم در جامعه است. يكي ديگر از شاخص هاي بارز خبررساني عاشورا، افشاگري و رسوا كردن حكومت يزيد و آشكار ساختن چهره پليد امويان بود. عقيله بني هاشم عليهاالسلام در شهر كوفه، رفتار وحشيانه دشمن را با خاندان پيامبر شرح داد و از چهره پرنفاق و تزوير آنان پرده برگرفت. حضرت زينب عليهاالسلام فرمود:

اي مردم! مي دانيد چه پاره جگري از پيامبر شكافتيد؟ كدام پرده نشينان عصمت را از پرده بيرون آورديد؟ آيا مي دانيد چه خوني از پيامبر بر زمين ريختيد و از او هتك حرمت كرديد؟

حضرت زينب عليهاالسلام در خطبه آتشين خود در كاخ يزيد نيز پيشينه خانوادگي وي را در جمع سران و بزرگان محفلش آشكار ساخت. خطبه كوبنده سفير كربلا چنان اوضاع مجلس آراسته يزيد را آشفته كرد كه وي ترسيد با افشاگري هاي دختر علي بن ابي طالب عليه السلام ، پايه هاي حكومتش دچار تزلزل شود. به همين سبب گناه قتل حسين عليه السلام را بر گردن عبيداللّه بن زياد انداخت. البته برپايي مراسم سوگواري شهداي كربلا تا حد بسيار زيادي از اعتبار و نفوذ يزيد در ميان مردم كاست و به همين جهت يزيد مصلحت نديد كاروان اسيران در شام بمانند و اسباب سفر آنان را به مدينه فراهم كرد.

و) برجسته سازي

از تأكيد يا تكرارِ بخشي از آيات قرآن كريم درمي يابيم كه خداوند، توجه خاصي به آن بخش از خبر داشته است.

در واقعه عاشورا نيز سفيران كربلا، با تأكيد و تكرار بسيار واقعه عاشورا، از تمامي شيوه ها و امكانات استفاده كردند تا واقعه مهم عاشورا را برجسته سازند. حضرت زينب عليهاالسلام ، امام سجاد عليه السلام و ام كلثوم عليهاالسلام از ابزاري چون شعر، خطبه و برپايي مراسم سوگواري بهره بردند تا خبر كربلا را به همگان برسانند. همچنين محل تبليغات اهل بيت در چند شهر مهم اسلام؛ يعني كوفه، شام و مدينه در آن دوره زماني از هر جهت مناسب بود و چگونگي بيان واقعه در شهرها بر حسب اوضاع فرهنگي، اجتماعي و سياسي هر شهر صورت مي گرفت.

ز) مقابله با تحريف

يكي از وظايف و اصول اخلاقي خبررساني، مقابله با انتشار اخبار و عقايد دروغ و تحريف شده است. در قرآن كريم نيز علماي يهودي كه كتاب آسماني خود را تحريف كرده بودند، نكوهش شده اند.

پس از واقعه كربلا، حكومت پليد اموي قصد داشت نهضت حسيني عليه السلام را تحريف كند. زينب كبرا عليهاالسلام و امام سجاد عليه السلام به عنوان پيام آوران كربلا با خطبه هاي روشنگر خود، از اين تحريف جلوگيري كردند و سخنان آنان به عنوان سند زنده و معتبر در تاريخ جهان، مجال هرگونه تغيير در واقعيت و اهداف نهضت را از دشمن گرفت.

ويژگي هاي زن عاشورايي

الف) انسان ساز و جامعه ساز

زن عاشورايي با پيروي از زينب عليهاالسلام ، بايد انسان ساز و جامعه ساز باشد. زينبي كه با خطبه هاي آتشين خود، افزون بر رسوا كردن حكومت بني اميه، افكار عمومي را روشن كرد و جرقه نهضت هاي بعدي همچون قيام توابين را زد.

او نمونه والاي يك همسر و يك خواهر است. در خانه، مسئول تربيت فرزندان و در جامعه، مسئول سرنوشت مردم. بذر انديشه اسلامي و انقلاب برادرش، حسين عليه السلام از دامن او پراكنده شد، روييد و به بالندگي رسيد.

ب) پويا و مشاركت در عرصه هاي اجتماعي

زنِ الهام گرفته از عاشورا، در تمامي عرصه هاي علمي، اقتصادي، اجتماعي و سياسي حضوري فعال و پويا دارد. همچون زينب كبرا عليهاالسلام كه عالمه مدينه و پاسخ گوي پرسش هاي ديني زنان بود. به گواه تاريخ، خانه وي در مدينه، محل مراجعه يتيمان و نيازمندان بود و خودش در سرنوشت سازترين فرازهاي تاريخ اسلام حضوري سربلند و كارآمد داشت.

از حضور زنان در عاشورا درمي يابيم كه زن مي تواند در پيچيده ترين صحنه هاي اجتماعي، حضوري جدي و سازنده داشته باشد.

ج) عزت طلب

فرياد آزادي خواهي و عزت طلبيِ زن سربلند و تربيت يافته در مكتب عاشورا، پايه هاي حكومت طاغوت را مي لرزاند و ترسي دهشتناك در جان انسان هاي خودكامه مي اندازد. فرياد عزت طلبي زنِ تربيت يافته در مكتب عاشورا، پرده رسوايي ستمگران را كنار مي زند و بساط ستم را درهم مي چيند.

د) پرورش دهنده شهيد

زن عاشورايي، دختر شهيد، مادر شهيد، خواهر شهيد و عمه شهيد است. زينب عليهاالسلام ، فرزند نوجوان خود را در اوج احساسات و عواطف مادرانه، راهي جنگي مي كند و يقين دارد بازگشتي در آن نيست. او معتقد است كه در مبارزات سياسي بايد فعالانه شركت كرد و آنجا كه اسلام در خطر است، بايد از فرزند و شوهر، برادر و احساسات زنانه دست كشيد.

ه) باحجاب

زن در مكتب عاشورا، در عين حضور در عرصه هاي مختلف، پاك دامني خود را با سلاح عزت و شجاعت حفظ مي كند. از دشمن هيچ نمي خواهد جز اينكه آنها را در معرض ديد مردم قرار ندهد و حجاب آنها را ندرد.

و) بنده خدا

در ديانت زن عاشورايي همين بس كه شب ها را به عبادت مي گذراند و روزها را روزه مي گيرد و در فرداي عاشورا، نماز شب خود را نشسته مي خواند.

ز) بردبار

تاريخ، صبورتر از زن عاشورايي نديده است. زني كه در يك نيم روز، برادرانش، پسرانش و... به شهادت برسند و او بردباري پيشه كند. زينب كبرا عليهاالسلام ، گنجينه دار رنج است و وارث بيت الاحزان فاطمه عليهاالسلام . صبر او در آن فاجعه انساني، سرمشقي است براي تمامي زنان جهان. آن هنگام كه در كنار جسد برادر با حفظ تعادل و ثبات روحي از خداوند خواست اين قرباني كم را از او بپذيرد، اوج بردباري او بود.

ح) مهربان و باصلابت

زن عاشورايي هنگام دلداري اسيران داغ دار، مظهر عطوفت و درياي مهرباني است و آن هنگام كه قرار است طبل رسوايي يزيد را در كوفه و شام به صدا در آورد، مردانه تر از تمام مردان جهان، خطبه اي توفنده مي خواند.

ط) جسارت در برابر باطل

زن عاشورايي با سرمشق قرار دادن زينبي كه بي محابا به مجلس يزيد پا مي گذارد، شجاعانه مي ايستد و صريح و بليغ سخن مي گويد. رسواكننده سركشان و افشا كننده ماهيت دشمنان است. صلابت بي نظير وي در صفحات تاريخ، همه انديشمندان را متحير مي سازد.

مديريت پويا و غيراحساسي در شرايط بحراني

زن عاشورايي، مديريت بحران را خوب بلد است؛ زيرا تربيت يافته مكتبي است كه در آن، زينب عليهاالسلام ، كاروان مجروح و داغ ديده اسيران را با قدرت روحي بالا سرپرستي كرده و هم درد آنان است.

وي حامي امام حاضر است. نماد زني شجاع، مدبّر و شايسته كه به ظاهر اسير و دست به زنجير و در واقع، آزاد و آزاده اي شجاع و مدبر است. زن عاشورايي تربيت يافته در مكتب زينب عليهاالسلام نيز در دوران معاصر در هشت سال جنگ، همچون كوهي استوار، جاي خالي همسر شهيدش را براي فرزندان پر مي كند و سرپرست خانواده مي شود و به خوبي از عهده تمامي مسئوليت هاي سنگين زندگي برمي آيد.

د) ادامه دهنده حماسه و حماسه آفرين

حسين، حماسه كربلا را آفريد و زن عاشورايي از غروب عاشورا تا آخرالزمان، پيام آور اين حادثه بزرگ انساني و حماسه سازي دوباره است. حماسه اي كه در آن، رهبري نهضت خونين برادر در سرزمين بيگانه، جنگ تبليغي با تحريف گران پيام هاي عاشورا، دل جويي از كودكان و زنان داغ ديده، مقابله با بي رحم ترين دژخيمان زمان، تحمل سختي و اسارت عزيزان و گرسنگي و خستگي طاقت فرسا در آن موج مي زند.

مبلّغ دين و پاسدار ارزش هاي اسلامي

زن عاشورايي، زن تربيت يافته اي است كه حامل و مبلّغ دين و ارزش هاي ديني است. وي نه تنها فرهنگ ديني را خوب مي شناسد، بلكه زبان گوياي آن است. وي ترويج دين را از خانواده اش آغاز مي كند و فرزنداني پرورش مي دهد كه عاشقانه در راه پاسداري از ارزش هاي دين جانبازي مي كنند.

زن امروز

زن امروز مشتاقانه به دنبال الگويي است كه فراگير باشد.

زن عاشورا الگويي است براي انسان امروز كه به كشف افق هاي بسيار متنوع، از هزار توي هستي دست يافته است.

زن امروز بايد به گونه اي تربيت شود كه براي رويارويي با بحران هايي همچون جنگ يا بحران هاي فرهنگي يا اقتصادي، دانش، قدرت تحليل، تطبيق، مديريت و بردباري لازم را داشته باشد.

زن امروز بايد تربيت شود هم براي خانه و خانواده و هم براي مشاركت اجتماعي فعال و سازنده؛ هم براي دوران صلح و هم براي دوران جنگ؛ هم براي شرايط محاصره اقتصادي و هم براي توسعه پايدار؛ هم براي تربيت كودكان و هم براي حضور جدي در معركه رقابت هاي علمي، فرهنگي، فن آوري و نيز حضور آگاهانه و مقتدرانه در فرآيند «جهاني شدن».

زن امروز به پيروي از سفير كربلا آن گاه كه مي خواهد مقاصد سياسي اجتماعي خود را مطرح سازد، بايد صداقت پيشه كند و روي سخنش با مردم باشد و مردم را متوجه مسئوليتشان در برابر كردارشان بسازد.

زن امروز بايد در مسير تسليم و رضاي الهي گام بردارد و در سخت ترين مصيبت ها جز زيبايي نبيند كه اين، آخرين منزل سالكان الي اللّه است.

زن امروز با الگوگيري از زنان عاشورايي، موظف است در اصلي ترين هسته اجتماع؛ يعني خانواده، بستري مناسب براي رشد و بالندگي همسر و فرزندان فراهم آورد.

منابع پيشنهادي در زمينه زنان و عاشورا

1. بانوي كربلا حضرت زينب عليهاالسلام

بنت الشاطي، عايشه، ترجمه: سيد رضا صدر، به اهتمام سيدباقر خسرو شاهي، قم، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، چاپ سوم، 1378، 176صفحه.

2. بانوي عاشورا حضرت زينب عليهاالسلام

سيف، رسول، تهران، سازمان نهضت سوادآموزي، سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي...، چاپ اول، 1377، 44صفحه.

3. پيام آور عاشورا: بررسي سير زندگي، انديشه و جهاد زينب كبرا عليهاالسلام

مهاجراني، عطاءاللّه ، تهران، اطلاعات، چاپ دوم، 1374، 358صفحه.

4. حضرت زينب عليهاالسلام : سيره عملي اهل بيت عليهم السلام

ارفع، كاظم، تهران، قادر، چاپ اول، 1377، 104صفحه.

5. حضرت زينب عليهاالسلام

مدرسي، محمد تقي، مترجم: محمد صادق شريعت، تهران، محبان الحسين، چاپ اول، 1377، 80صفحه.

6. خصائص زينب عليهاالسلام

جزائري، سيد نورالدين، تحقيق: ناصر باقري بيدهندي، قم، انتشارات مسجد مقدس جمكران، چاپ اول، 1377، 347صفحه.

7. زندگاني حضرت زينب عليهاالسلام

يوسفي، حسين، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ اول، 1377، 96صفحه.

8. زينب عليهاالسلام فروغ تابان كوثر

محمدي اشتهاردي، محمد، تهران، برهان، چاپ سوم، 1379، 312صفحه.

9. زندگي نامه سفير كربلا، حضرت زينب كبرا عليهاالسلام به همراه زيارت نامه حضرت زينب عليهاالسلام و حضرت رقيه عليهاالسلام ، محمدي همداني، اصغر، تهران، زعيم، چاپ اول، 1380، 80صفحه.

10. مادر مصيبت ها: سوگ نامه حضرت زينب عليهاالسلام

رجالي تهراني، عليرضا، قم، نبوغ، چاپ اول، 1378، 128صفحه.

11. فاطمه دختر امام حسين عليه السلام

صادقي اردستاني، احمد، تهران، نشر مطهر، چاپ اول، 1379، 204صفحه.

12. ياران كوچك امام حسين عليه السلام ، موسوي وادقاني، سيد احمد، چاپ دوم، 1378، 245صفحه.

                                                                    منبع: پايگاه اطلاع رساني حوزه